بحران فقر و صدمه های اجتماعی در مشهد، استاد دانشگاه فردوسی شهروندان مشهدی مستعد رفتارهای شورشی هستند
گل سپید بحران فقر و صدمه های اجتماعی در مشهد، استاد دانشگاه فردوسی؛ شهروندان مشهدی مستعد رفتارهای شورشی هستند
حسین اكبری با اشاره به اینكه فرهنگ چندتكه مشهد، نتیجه مدیریت چندپاره است، خاطرنشان كرد: به علت وجود مدیریت چندپاره در شهر، هر سازمانی حوزه نفوذ ویژه خویش را دارد، ازاین رو هیچ نوع همكاری و هم افزایی وجود ندارد. این شرایط سبب می گردد كه در مقابله با صدمه های اجتماعی، عملاً هیچ همكاری یك پارچه ای نباشد. در حاشیه شهر یك ستاد حمایتی وابسته به امام جمعه، ستادی دیگر وابسته به شهرداری، ستادی وابسته به آستان قدس و... در حال فعالیت است كه سبب بروز موازی كاری برای پشتیبانی از نیازمندان می گردد. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: عدم اتفاق نخبگانی سبب شده كه عملاً طرح هایی كه در زمینه صدمه های اجتماعی و توسعه شهری وجود دارد، هیچ تأثیری در شهر نداشته باشند. متأسفانه استراتژی وجود ندارد. شهرداری، استانداری، آستان قدس هركدام مجوزهایی برای ساخت وسازهای خودشان صادر می كنند. باید دانست كه این اقدامات، سرمایه ها و منابع مالی را هدر می دهد و هیچ گاه برنامه منسجمی برای رفع مشكلات حاشیه شهر تدوین نشده است. اكبری اظهار نمود: همچون طرح های دولتی كه هزینه های بسیاری را در برداشته و نتیجه ای نداشته است، تقسیم كار بین سازمان های گوناگون دولتی از جمله، شورای هماهنگی موادمخدر، سازمان تربیت بدنی جوانان و سیستم های سپاه و... مشهد برای مقابله با صدمه های اجتماعی است كه تقریباً هماهنگی مناسبی بینشان وجود ندارد. هویت فرهنگی مذهبی مشهد از بین رفته است عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح كرد: مشهد شهری مذهبی- فرهنگی قلمداد می گردد و شهرهای دیگر، چون تهران، شهری مدرن با مراكز خرید و جای تفریحی به حساب می آید، ازاین رو كسی انتظاری ندارد تا در تهران محیط و فضای شهری فرهنگی ببیند. زمانی كه زائران وارد مشهد می شوند در جستجوی محیطی مذهبی-فرهنگی هستند. این فضاهای شهری معرفی كننده هویت شهر مشهد است. متأسفانه امروزه مشهد به جز حرم، هویت فرهنگی دیگری ندارد. امروز یكی از فضاهایی كه به مشهد هویت می بخشد موج های آبی است كه بسیار ناامیدكننده است. وی با اشاره به اینكه «با بررسی گذران وقت زائران مشهد، به این نتیجه رسیدیم كه در شلوغ ترین ساعت های روز كه پیش از ظهر است تنها 30 درصد از زائران، در حرم بوده و 70 درصد دیگر، در شهر هستند، اظهار داشت: پژوهش ها نشان داده كه میزان ماندگاری افراد در حرم در حال كاهش است. در گذشته، سه یا چهار ساعت روز را زیارت می كرند و امروز تنها یك ساعت در حرم حضور دارند، بر همین اساس، مفهوم زیارت در حال تغییر است. اكبری با اشاره به اینكه تعریفی كه هر شهر از فرهنگ خود و گویشش می سازد، مرتبط با معرفی هویت فرهنگی آن شهر بسیار بااهمیت است، اظهار نمود: به لحاظ تاریخی، پیشینه ای كه در مشهد و حواشی زیارت شكل گرفته، برای زائران تجربه خوبی نبوده است. ما با گذشت سال ها نتوانستیم، حتی بازاریان پیرامون حرم را آماده برای بروز رفتار دینی نماییم تا در فروش اجناس خود به ضرر زائران عمل نكنند و این پیش زمینه برای مسافرانی كه به مشهد سفر می كنند، بوجود آمده كه مشهدی ها در فروش خود عدالت را رعایت نمی كنند. وی با اشاره به اینكه باید توجه داشت كه نباید بازاریان پیرامون حرم، با هر سود و شرایطی تجارت كنند، خاطرنشان كرد: نوع بافت اطراف حرم به گونه ای است كه لذت زیارت را برای زائران از بین می برد. در واقع مشهد، استراتژی فرهنگی، برای بهره گیری از ظرفیت های مذهبی خود در جهت بهبود شرایط فرهنگی ندارد و زیارت را تبدیل به یك امر اقتصادی كرده و به دنبال آن زائر هم تبدیل به یك موجود اقتصادی شده است. رتبه خراسان رضوی در صدمه های اجتماعی اكبری با اشاره به اینكه مهم ترین راهكار برای مقابله با جرایم اجتماعی شهر مشهد، استراتژی مقابله و تعیین جایگاه هر كدام از سازمان های دولتی و هماهنگی میان آن هاست، اضافه كرد: آمارهای به دست آمده در طول سال های 91-95 نشان دهنده این است كه استان خراسان رضوی در زمینه صدمه های اجتماعی چون طلاق، اعتیاد، حاشیه نشینی و درگیری جزو 5 استان نخست كشور است. حدود 8 درصد جمعیت كشور در استان خراسان رضوی سكونت دارند، ازاین رو هرچه میزان جمعیت افزایش پیدا كند، به همان نسبت میزان جرایم و صدمه های اجتماعی رشد می كند. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد توضیح داد: باید توجه داشت كه نوع صدمه های اجتماعی در بالای شهر و پایین شهر متفاوت است؛ برای نمونه اعتیاد. در پایین شهر، معتادان، كارتن خواب هستند، درحالی كه در بالای شهر چنین نیست، چراكه افراد معتاد را جمع آوری می كنند. همینطور افراد، وضعیت مالی مناسبی دارند و به راحتی مصرف می كنند. برای مثال در پارك های منطقه گلشهر، افراد در فاصله اندكی از هم مواد مصرف می كنند و سرنگ های تزریق در همه جا ریخته است، این درحالی ست كه چنین شرایطی در بالای شهر وجود ندارد. وی با اشاره به اینكه یكی از مواردی كه در تولید جرایم اجتماعی تأثیر دارد، فقر شهری و بیكاری است، افزود: از عواملی كه سبب گرایش افراد به اعتیاد می شود، بیكاری و فشارهای مختلف اقتصادی و اجتماعی است. زمانی كه كار و تفریح در شهر وجود داشته باشد، درواقع جایی كه افراد بتوانند انرژی های خویش را تخلیه كنند، به سراغ جرم نمی روند. یكی از طریق های خلاصی افراد از فشارهای اقتصادی مالی، مصرف مواد مخدر است. آمار درگیری و نزاع در مشهد رو به افزایش است عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینكه آمارهای نزاع و درگیری در شهر مشهد بسیار نگران كننده است، عنوان كرد: میزان درگیری هر ساله نسبت به سال گذشته، جهش خاصی داشته است كه افزایش این پدیده، نشان دهنده تأثیر ناكامی های اجتماعی در مشهد است. باید توجه كرد كه شهر مشهد به سرعت به سمت مدرن شدن می رود، این درحالیست كه بیشتر شهروندان مشهدی از این فرایند توسعه هیچ بهره ای نبرده اند كه نشان دهنده دوتكه شدن شهر است. وی ادامه داد: بروز خشونت افراد، انواع گوناگونی دارد. نزاع و درگیری، وندالیسم و... كه راهكارهایی برای رهاشدن از فشار ناشی از ناكامی هستند. افرادی كه دچار غضب اجتماعی می شوند، برای نمونه زمانی كه شاخه درختی را می شكنند یا روی ماشین مدل بالا خط می كشند، احساس قدرت می كنند. بنابراین است كه انواع خشونت های فردی و تخریب اموال عمومی در مشهد گسترش پیدا كرده و مشهد مستعد رفتارهای شورشی شهری است. اكبری با اشاره به اینكه «اگر بخواهیم افراد را از احساس ناكامی خارج نماییم، نیازمند یك رویكرد علمی و اجرایی هستیم»، توضیح داد: اگر رویكرد مورد نظر علمی نباشد، مشكلات بسیاری را به بار می آورد. برای نمونه، بهزیستی به معتادان ترزیقی، سرنگ در تعداد بالا می دهد تا از سرنگ مشترك استفاده نكنند. این اقدام گرایش معتادان را به تزریق بیشتر می كند؛ درنتیجه عملی كه برای بهبود شرایط اعتیاد انجام شده، وضعیت را بدتر می كند. مسائل اجتماعی، شبكه ای متصل هستند این استاد دانشگاه اظهار داشت: شهروندان مشهدی پتانسیل لازم برای بروز رفتارهای شورشی را دارا هستند. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینكه «بررسی های انجام شده، نشان دهنده این است كه پراكندگی جرایم هم پوشانی دارند»، اضافه كرد: اعتیاد، فساد و درگیری در شهر، بسیار بالاست. درواقع مسائل اجتماعی، شبكه ای متصل هستند و هم بستگی بالایی دارند. برپایه همین بررسی ها، مردم مشهد دیدگاهی از محل زندگی خود دارند كه شهر را به دو بخش تقسیم می كند؛ یك بخش كم برخوردار و سرشار از صدمه و بخشی سراسر برخوردار. وی تصریح كرد: شهر مشهد شهری یك پارچه نیست؛ درنتیجه برای مقابله با صدمه های اجتماعی در هر محدوده به یك برنامه خاص نیازمندیم كه متناسب با پتانسیل ها و فرصت های منطقه باشند. باید دانست كه یك نسخه برای رفع جرایم اجتماعی شهر مشهد فاجعه بار است. عوامل افزایش دهنده صدمه های اجتماعی در مشهد عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینكه مراكز استان ها خاصیت هنجارفرستی دارند، بیان كرد: چندپارگی یا به عبارتی دیگر نبود فرهنگی یك سان، ساختار اجتماعی، اقتصادی مشابه و شكاف طبقاتی بسیار زیاد، بین دهك های بالا و پایین جامعه همچون عواملی هستند كه سبب افزایش سطح صدمه های اجتماعی در شهر مشهد شده اند. اكبری با اشاره به این كه طیف گسترده ای از مردم مشهد و نواحی استان، در سه یا چهار دهك پایین درآمدی قرار دارند، عنوان كرد: برپایه بررسی های انجام شده روی 7000 نمونه در شهر مشهد، حدود 64 درصد از جمعیت در سه دهك پایین درآمدی قرار دارند و در فقر به سر می برند، این درحالی ست كه هزینه و درآمد دهك بالای جامعه 19 تا 20 برابر، بیشتر از دهك پایین است، درنتیجه شاهد شكاف درآمدی بسیار زیاد در شهر مشهد هستیم. وی با اشاره به اینكه مشهد از لحاظ فرهنگی، كاملاً چندتكه است، تصریح كرد: این شرایط، امكان تضاد، درگیری و وقوع جرایم اجتماعی را بالا می برد. در این شهر، انسجام و پیوستگی اجتماعی پایین است و یك سری خرده فرهنگ های متفاوتی وجود دارد كه به سلیقه خود عمل می كنند. باید توجه داشت كه یك سانی فرهنگ، می تواند حالت كنترلی روی رفتار افراد داشته باشد. وی ادامه داد: نابرابری اجتماعی و شكاف طبقاتی پدیده ای به نام احساس محرومیت نسبی را در افراد طبقات پایین جامعه و مناطق حاشیه شهر به وجود می آورد و همین احساس محرومیت نسبی از دلایل اصلی وقوع انواع جرایم اجتماعی است، به گونه ای كه افراد، دچار ناكامی می شوند و سطح نزاع و درگیری افزایش می یابد. حاشیه شهر شامل چه مناطقی می شود؟ اكبری خاطرنشان كرد: حاشیه شهر، از سمت غرب، شامل منطقه 12، 2، 3، 5، 6 و 7 است. ساكنان این مناطق عموماً سطح درآمدی و تحصیلی پایینی دارند كه تجمع انواع صدمه ها در همین مناطق است. برپایه الگوی به دست آمده از صدمه های شهری مشهد، عموماً حاشیه نشینی و فقر یكی از دلایل تولید صدمه هاست. حاشیه شهر مشهد به لحاظ مساحت شهری، دارای مساحت كمتری است، این درحالی ست كه جمعیت بسیاری را در خود جای داده است. وی با اشاره به اینكه مهاجرت ها عموماً پلكانی است، تشریح كرد: مشهد بیشترین شهر مهاجرپذیر در استان خراسان رضوی است، درواقع روند مهاجرت به این شكل است كه در اولین مرحله از روستاها به شهرهای كوچك و بعد از یك یا دو نسل به مشهد مهاجرت می كنند. امروزه الگوی مهاجرت نسبت به گذشته تغییر كرده است. در گذشته این مهاجرت ها، برای رفع نیازهای اولیه چون خوراك و پوشاك و... بود و امروزه برای بهبود كیفیت زندگی خود، آموزش بهتر و خدماتِ بیشتر است. اكبری توضیح داد: با عنایت به نقشه توسعه كالبدی شهر، مشهد هر 10 سال، یك بار توسعه خاصی را پیدا می كند. درواقع لایه هایی در آن به وجود آمده است كه جزو بافت شهری مشهد نیست. برپایه بررسی های صورت گرفته بر روی 7000 نمونه، حدود 40 درصد آنان متولد مشهد نبوده اند و این درحالی ست كه میزان این آمار در حاشیه های شهر، به 50-60 درصد می رسد. بر این اساس، شهرهای مهاجرپذیری چون مشهد، باید توانایی ادغام مهاجران را به لحاظ فرهنگی و اجتماعی داشته باشند كه متأسفانه شهر، فاقد این توانایی است. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینكه مهاجران، با شرایط نامناسب مالی در حاشیه ها سكونت می كنند، خاطرنشان كرد: همه مهاجرانی كه در وضعیت بد مالی هستند، ساكن حاشیه های شهر می شوند كه سبب تشدید حاشیه نشینی است، این درحالی ست كه خیلی از افراد زاده شهر مشهد، به علت ناتوانی مالی در حاشیه ها ساكن شده اند. سطح بالای بیكاری در مشهد با وجود سرمایه های فراوان شهری وی ادامه داد: یكی از دلایل فقر شهری، مهاجرت های افراد سطح پایین درآمدی است. هنگامی كه جمعیت زیاد مهاجر، با سطح درآمدی پایین به شهر داریم، باید بدانیم كه لایه های شهر مشهد تشكیل شده از افراد كم برخوردار اقتصادی می باشد، این درحالی ست كه مشهد هر ساله حدود 30 میلیون زائر دارد و بسیار شگفت انگیز است كه فرصت های اشتغال شهر، اندك باشد و سطح بیكاری بالا. پرسشی كه مطرح می گردد این است كه چرا مدیران شهری نمی توانند از این فرصت ها، در تولید اشتغال، كارآفرینی، تولید و ثروت، استفاده كنند؟ اكبری اظهار نمود: این مهاجران در موج نخست مهاجرت كه به شهر می آمدند، در مسیرهای شهر یا روستای خود ساكن می شدند تا در كنار دیگر نزدیكانِ مهاجرت كرده خود باشند و بتوانند یك دیگر را پشتیبانی كنند، این درحالیست كه امروز و در موج دوم مهاجرت، در مناطق دیگری چون منطقه 9 و 10 سكونت می كنند و تلاش دارند تا ارتباطی با نزدیكان و هم روستایی های خود نداشته باشند و در جستجوی گم نامی هستند. وی با اشاره به اینكه هر منطقه ای كه در آن، تراكم اخلاقی زیاد باشد، صدمه های اجتماعی افزایش می یابد، اضافه كرد: در این مناطق، ریزدانگی و فقرجمعی، محیط مناسبی را برای انواع صدمه ها فراهم می كند. گم نامی و مهاجرت سبب شده، كه صدمه های اجتماعی چون اعتیاد و طلاق در نواحی كم برخوردار بیشتر شود؛ بخصوص زنان این قشر، عموماً برای گرفتن نفقه درخواست طلاق می دهند. اكبری ادامه داد: از آن جایی كه در مناطق حاشیه ای، شهرداری خدماتی عرضه نمی دهد، باعث فراهم شدن یك وضعیت خاص شده و بسترهای وقوع جرم را تولید می كند، چون كه كودكان این مناطق، ترزیق كردن مواد را می آموزند؛ درواقع یادگیری رفتارهای اجتماعی آن ها افزایش می یابد و خرده فرهنگ بزه كاری را می آموزند. هنگامی كه ارتكاب به جرمی در یك منطقه بیشتر باشد، یادگیری بیشتر می گردد. عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینكه هرجا كه جمعیت بیشتر باشد، روسپی گری افزایش می یابد، خاطرنشان كرد: در حاشیه شهر، جمعیت بالاست، درنتیجه شرایط اجتماعی روسپی گری در آن، بیشتر می گردد. خیلی از این دختران فراری، ساكن حاشیه شهر می شوند؛ بخصوص در منطقه 12 كه خانه ها، 40-50 متری است و تراكم جمعیت بالاست. در بعضی از مدارس مناطق 12، بیش از 50 درصد بچه ها، بچه های طلاق هستند كه مادرانشان در این منطقه خانه گرفته اند. اكبری با اشاره به اینكه قشر كم برخوردار سطح تحصیلات پایینی دارند، توضیح داد: بررسی ها نشان داده كه قسمت كم برخودار سطح تحصیلات پایینی دارد. میانگین تحصیلیشان حدود كلاس ششم و هفتم است، این درحالی ست كه در نواحی برخوردار، میانگین سواد تا دیپلم و فوق دیپلم است. باید توجه داشت كه شكاف درآمدی سبب شكاف تحصیلی می گردد. قاعده كلی این است كه دختران سواد پایین تری دارند. صداوسیما مروّج تجمل گرایی است وی با اشاره به اینكه «فاصله طبقاتی میان اقشار جامعه بالاست»، تصریح كرد: نسل جوانی كه در حاشیه شهر بزرگ می شوند، خودشان را با شرایط اجتماعی و اقتصادی بالای شهر، مقایسه می كنند. این اتفاق سبب تولید احساس غضب اخلاقی فرد با جامعه و مردم می گردد و نوعی حس دشمنی نسبت به آن ها پیدا می كند. صدا و سیما همواره در فیلم و سریال های خود تجمل را نشان داده است. این عمل به شدت روی قشرهای گوناگون جامعه تأثیرگذار است، درنتیجه برای رفع این مشكل باید به درستی از مهندسی پیام رسانه ها و صداوسیما بهره برد. اكبری بیان كرد: نظم اجتماعی زمانی به وجود می آید كه ثبات اجتماعی باشد؛ در شهری كه 30 هزار نفر هر ساله در آن، رفت وآمد می كنند، سیالیت جمعیت را به وجود می آورد. مشهد پیوسته در حال تغییر است، درنتیجه زمانی كه ثبات نباشد، نظم نیست. آگاه سازی مرم راهكار مقابله با صدمه ها عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح كرد: از مهم ترین اقدامات برای مقابله با این پدیده ها آگاه سازی مردم است. درواقع باید در مسجدها و... از این صدمه ها سخن گفت، درنتیجه این امر سبب علاقه مندی مردم برای كنترل و مقابله با آن می گردد. باید دانست كه رهیافت حل و جلوگیری از صدمه ها از بالا به پایین است. اكبری با اشاره به اینكه «برای رفع و مقابله با جرایم اجتماعی هیچ گاه از مردم یا سازمان های مردم نهاد و... استفاده نكرده ایم»، اضافه كرد: همواره یك سری برنامه ها و طرح ها به وسیله دستگاه های دولتی تدوین می گردد كه هزینه های بسیاری را دربرمی گیرد و نتیجه ای هم دربر نخواهد داشت، درنتیجه باید سیستم یك پارچه مدیریتی در این زمینه داشته باشیم تا بتوانیم هم افزایی میان افراد جامعه را افزایش دهیم. درواقع نیازمند تولید شرایطی هستیم تا مردم به صورت یك تسهیل گر اجتماعی شوند. ۴۷۲۳۷
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب