آب های ارزشمندی كه همراه سیلاب وارد دریا شدند، بررسی سیل های تاریخی ایران
گل سپید: برمبنای داده های موجود پس از حدود ۱۰ سال خشكسالی، ولی مدیریت های كوتاه مدت منجر شده تا در صورت وقوع سیل به شهرهای كشور خسارات زیادی وارد شود و این در شرایطی است كه به باور محققان آب های ناشی از سیل، سرمایه های كشور هستند و می توانستیم به نواحی دارای پتانسیل ذخیره سیل هدایت نماییم، در سیل اخیر این آب ها به سمت دریا هدایت شدند و در زمان كم آبی به دنبال چاره اندیشی برای تامین آب آشامیدنی هستیم.
به گزارش گل سپید به نقل از ایسنا، به باور محققان سیل به وجود آمده در استان گلستان در ۲ روز پایانی سال قبل و ۲ روز ابتدایی سال جاری از نوع «سیل ناگهانی» بوده است. سیل ناگهانی سیلی است كه در اثر بارش بسیار شدید باران بطور ناگهانی و تنها در عرض مدت زمانی كوتاه منجر به ایجاد جریان سیلاب می شود؛ این در شرایطی است كه در جریان ایجاد سیلاب های عادی بااینكه حجم قابل توجه بارش ها منجر به ایجاد سیل می شود، اما بارندگی چندان رگباری و شدید نیست و به سبب ایجاد سیلاب به صورت تدریجی، زمان و فرصت كافی برای اقدامات مورد نیاز در مواجهه با سیل وجود دارد.
سیل زمانی رخ می دهد كه خاك و پوشش گیاهی یك منطقه توانایی جذب كامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب به صورت غیرقابل كنترل بوسیله كانال های رودخانه ای یا حفره های طبیعی یا مخازن آب دست ساز بشر، ریزش می كند.
بدترین حالت های سیل رودخانه ای معمولاً در زمین های حاشیه ای یك رود جاری می شود. بعنوان نمونه می توان از سیل های كوئینزلند در ژانویه سال ۱۹۹۹ نام برد كه در آن بخش جنوب شرق كوئینزلند به زیر آب فرو رفت.
سیل های دوره ای به صورت طبیعی در خیلی از رودخانه ها رخ داده و موجب بوجود آمدن مناطقی به نام دشت های سیلابی می شود. علت وقوع این سیلاب ها بارش باران های شدید و گاهی باز توأم با ذوب برف است كه موجب طغیان رودخانه و جاری شدن آب در زمین های حاشیه ای رود می شود.
سیلابی كه به یك باره و بدون هیچ فرصت قبلی ایجاد و جاری می شود، سیل آنی است. سیلاب های آنی معمولاً در اثر بارش بیش از اندازه در یك منطقه نسبتاً كوچك ایجاد می شود.
سیل های تاریخی ایران
برمبنای داده های موجود در ایران سپس حدود ۱۰ سال خشكسالی، احتمال وقوع سیل در سال های آتی شدت گرفته است. سیل بااینكه در زمره سوانح طبیعی دسته بندی می شود، اما در ایران بیشتر سیل های رخ داده حاصل دخالت های ناصحیح انسانی است.
نمونه آن، سیل ۱۳۸۸ در شهر قم است كه بستر رودخانه خشكیده "قمرود" توسط شهرداری به پاركینگ تبدیل شد، ولی این رود سپس چند سال خشكسالی، سیلابی شد و به صدها نفر از مردم و خودروهای پارك شده در آن برخورد كرد و همه را با خود برد.
برمبنای اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، از ۴۲۱ مورد سیل اتفاق افتاده از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۸۰ نزدیك به ۷۴ درصد آن تنها به سال های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ مربوط می شود. این داده به این معنا است كه در فاصله سال های ۶۰ تا ۸۰ میزان سیل تغییرات زیادی داشته است.
سیل میدان تجریش در تهران همچون سیل های تاریخی ایران است. در حالیكه سیل های شمال كشور فاجعه بارترین سیل های ایران قلمداد می شود، اما سیل میدان تجریش تهران در سال ۱۳۶۶، دومین سیل مخرب كشور از نظر "تلفات انسانی" لقب گرفته است.
در روز ۴ مرداد ۱۳۶۶ ساعت یك بعدازظهر، بر اثر بارش شدید باران، جاری شدن سیلاب در دره های دربند و گلابدره، در شمال تهران رخ داد. اما آنچه خسارات سیل را تشدید كرد، شكسته شدن سد دیگری بود كه روی رودخانه گلابدره ساخته شده بود، در نتیجه ناگهان حجم عظیمی از آب روانه میدان تجریش و خیابان شریعتی و مناطق اطراف شد.
شدت رگبار به شكلی بود كه در مدت ۱۰۷ دقیقه ۲۸ میلیمتر بارش ثبت گردید. در این مدت سیلاب عظیمی از رودخانه گلابدره به حركت درآمد و در راه خود سد ساخته شده را تخریب كرد و صدها تن گل و لای و سنگ را در راه رودخانه "گلابدره" و "جعفرآباد" به سمت میدان تجریش به حركت درآورد.
سیل های "نكا" و "ماسوله" در دهه ۷۰، "كوهدشت" استان لرستان، "قم" و "بهشهر" از دیگر سیل های پر خسارت سه دهه گذشته كشور هستند كه در نتیجه آن بیشتر از ۳۰۰ نفر كشته شدند.
سیل در استان گلستان در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ باز منجر به كشته و مفقودالاثر شدن بیشتر از ۵۰۰ نفر شد و همچنان عنوان نخست فجایع سیل كشور را به خود اختصاص داده است؛ چراكه وسعت تخریبی این سیل حدود ۵۰۰۰ كیلومتر بوده است و بگفته كارشناسان این سیل در اثر تخریب جنگل ها و مراتع در بالادست حوضه آبریز گرگان رود بوده است. طبق اعلام سازمان ملل در اوت سال ۲۰۰۱ سیل گلستان در این سال رتبه یك تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد.
در ۲۰ مرداد ۱۳۸۰ شكسته شدن سد شهید "وفایی" باز مزید بر علت شد و حجم عظیمی از آب با سرعتی باور نكردنی جاده گلستان و خودروهای عبوری را گرفته تا جنگل های بكر داخل پارك ملی گلستان را با خود برد.
با بارندگی های شدیدی كه از ۳۰ دی ۱۳۹۵ در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان در ایران آغاز و منجر به سیل در سیستان و بلوچستان شد، در این رخداد رودخانه های فصلی طغیان كردند و موجب بسته شدن ۱۵ راه اصلی و فرعی در این استان شدند و حدود ۳۰۰۰ خانه در مناطق ایرانشهر، سرباز، نیك شهر و كنارك لطمه دیدند. همین طور ۳ روستا به سبب هم جواری با رودخانه كاملاً تخلیه شدند.
سیل در شمال غرب ایران در روز ۲۵ فروردین ۱۳۹۶ از دیگر پدیده های سیلابی كشور است و برمبنای اعلام سازمان هواشناسی بارش متوسط در حدود ۴۰ میلی متر بوده كه طی ۱۵ سال پیش از آن بی سابقه گزارش شده بود. بیشترین تلفات و مفقودی های این سیل از شهرستان های "عجب شیر" و "آذرشهر" گزارش شد.
بارش شدیدی كه از روز پنجشنبه ۱۹ مرداد ۱۳۹۶ آغاز شد، در استان های "گلستان"، "گیلان"، "خراسان رضوی"، "خراسان شمالی" و "سمنان" سبب جاری شدن سیل شد و بر اثر آن ۱۴ نفر جان خودرا از دست دادند.
دو ماه پس از این سیل یعنی در ۱۳ مهر ۱۳۹۷ بار دیگر بارندگی شدید آغاز شد، این دفعه در شهرهای استان های خراسان شمالی، مازندران، گلستان و گیلان سیل بزرگی جاری شد و بارش های شدید سبب سیل شد.
پنج ماه بعد یعنی در اواخر اسفند ۱۳۹۷ و بهار سال ۱۳۹۸ یكبار دیگر به شهرهای "گنبد كاوس"، "گمیشان"، "بندر تركمن" و "آق قلا" كه در راه رودخانه های "قره سو" و "گرگانرود" قرار داشتند؛ خسارت زیادی ناشی از بارندگی وارد شد.
شهرهای شرق مازندران، شیراز در فارس و شهرهای استان های ایلام، لرستان، خوزستان و كرمانشاه باز از خسارات ناشی از جاری شدن سیل در امان نماندند.
سیلاب هایی كه آب های ثمین را به كشور به ارمغان آوردند
عیدی امسال آسمان به زمین ایران هر چند سیراب كردن زمین های خشك بود، ولی نتیجه آن سیلاب شدیدی بود كه در استان های گلستان، فارس، لرستان، كرمانشاه، هرمزگان و مركزی رخ داد.
سیل شیراز
سیل در شیراز موجب آب گرفتگی معابر و واژگونی خودروها در بخش های مختلف شهر شد. حدود ۲۰۰ خودرو در ابتدای جاده شیراز- تهران كنار دروازه قرآن شیراز بر اثر سیل واژگون شدند. در این حادثه ۱۹ كشته و بیشتر از ۱۱۹ مصدوم گزارش شد.
سیل كرمانشاه
طغیان رودخانه "الوند" در سرپل ذهاب زندگی ساكنان این منطقه را كه از زمان زلزله كرمانشاه در چادر و اتاقك های پیش ساخته ساكن بودند، با دشواری هایی رو به رو كرد.
سیل خوزستان
بر اثر شكسته شدن سیل بندهای روستاهای "اروندكنار"، این استان سیلابی شد. سیل در این منطقه به سبب مد دریا و ورود آب آن به رودخانه و طغیان آب نهرهای روستاها به وجود آمده بود. همین طور به دنبال رهاسازی آب سدها در بالادست رودخانه كارون، حجم آب این رودخانه در مقطع پایین دستی خرمشهر به شكل كم سابقه ای افزایش یافت.
بیشترین نگرانی برای استان خوزستان است؛ چراكه بگفته مسؤولان سدهای استان خوزستان پر و حتی بعضی از آنها سرریز شده اند و احتمال آب گرفتگی در دشت خوزستان وجود دارد.
سیل لرستان
موج اول سیل در لرستان سبب مرگ یك نفر شد. بگفته مدیركل هواشناسی لرستان سامانه های بارشی در این استان در روز ۶ فروردین فعال تر شده و در روز پنجم فروردین شهر "پلدختر" با ۱۰۸ میلی متر بارندگی بیشترین میزان بارش در استان لرستان را داشته است. موج دوم سیل لرستان در ۱۲ فروردین بوده كه خسارات سنگینی همچون رانش زمین و به زیر آب رفتن بخش هایی چون "خرم آباد"، "معمولان" و "پلدختر" را به دنبال داشته است.
سیل ایلام
استان ایلام در هفته دوم فروردین بیشتر گرفتار خسارت شد و در دوازدهم فروردین برای ساعتی راه های ارتباطی تلفنی به این استان قطع شد.
سیل هرمزگان
بارش باران شدید موجب جاری شدن سیلاب و آب گرفتگی در بعضی از محله های شهر بندرعباس هم شد؛ طبق گزارش ها به دنبال این بارش ها در مناطق حاشیه ای این شهر آب به داخل خانه ها باز نفوذ كرد.
سیل اراك استان مركزی
بارش باران از عصر روز ۱۰ فروردین تا شب ۱۲ فروردین موجب طغیان "خشكه رود" اراك شد كه موجب گرفتار شدن چندین روستای حاشیه تالاب "میقان" شد. همین طور جاری شدن سیلاب در اراك موجب تخلیه چندین روستا و خسارت های شدید مالی به ساكنین شهرستانی اراك و كمیجان شده بود. تمامی خانه های نزدیك به سد "كرهرود" تخلیه و عملیات تخلیه آب با پمپ با كمك مردم شروع شد.
طی بارندگی در فروردین ۱۳۹۸ در استان مركزی، سیلاب در مجموع از ۱۸ نقطه به تالاب میقان اراك هدایت شد. شدت بارش در خنداب، غرق آباد، كمیجان، شازند، اراك و خمین بیشتر از دیگر شهرستان های استان مركزی پیش بینی شده بود. همین طور دو روستای امامزاده عباس و مهدی آباد كمیجان به سبب آبگرفتگی اراضی كشاورزی تخلیه شدند.
دكتر ابراهیم مقیمی، عضو هیأت علمی دانشكده جغرافیا دانشگاه تهران در گفت و گو با ایسنا با تاكید بر لزوم تجدیدنظر در مدیریت منابع آبی كشور، اشاره كرد: مدیریت منابع آبی كشور باید به شكلی باشد كه جریان های طغیانی به سمت ایران مركزی، تالاب ها و استفاده بهتر از آب هدایت شوند.
این محقق دانشگاه جریان های طغیانی را جزو سرمایه های كشور توصیف كرد و اظهار داشت: سیلاب های اخیر به سمت دریا هدایت شدند، در حالیكه تالاب های بختگان، گاوخونی، جازموریان و میقان پتانسیل زیادی برای ذخیره سازی آب دارند و این در شرایطی است كه از یك سو آب ها را تبخیر می نماییم و از طرف دیگر برای تأمین آب مصرفی شیراز و یزد از حوضه كوهرنگ و زاینده رود آب گرفته می شود.
مقیمی در ادامه با اشاره به كتاب "اكوژئومورفولوژی و حقوق رودخانه" از انتشارات دانشگاه تهران، اضافه كرد: در این كتاب تاكید شده كه دبی رودخانه كارون ۶ هزار متر مكعب در ثانیه است، از این رو لازم است تا نظام مهندسی كشور به سمت رویدادهای میان و بلندمدت سوق یابد. اینكه مسؤولان مربوط در رسانه ها اعلام می كنند كه سیل اخیر را پیش بینی كرده اند، قابل قبول نیست و باید نسبت به كیفیت سدها توجه لازم را داشته باشند.
مقیمی با اشاره به اینكه سدهای كشور تنها آب را ذخیره سازی نمی كنند، اظهار نمود: سدها علاوه بر آب، انباشته از رسوبات است و وزارت نیرو تنها صیانت از تاج سدها را بر عهده ندارد و نسبت به مخزن سد و كیفیت آبی ورودی به آن مسؤول است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با اشاره به سیلاب سال ۲۰۱۰ پاكستان، اشاره كرد: در پاكستان ۱۵ روز بارانی شد و در این مدت حدود ۱۸۰ میلی متر كل حوضه سند پاكستان را در برگرفت و این میزان بارش طی ۱۵ روز ۲۰ میلیون انسان را سیل زده كرد و طبق گزارش سازمان ملل و مراكز تحقیقاتی پاكستان ۱۰ تا ۱۱ شهر این كشور و بیشتر از ۷ هزار روستا بر اثر این سیل از بین رفت.
مقیمی با تاكید بر اینكه هم اكنون نگرانی هایی نسبت به رودخانه های "كارون"، "قمرود"، "سفیدرود"، "اترك" و گرگانرود كه آق قلا بر اثر آن سیلابی شده است، وجود دارد، تصریح كرد: علاوه بر آن باید نگران شهرهایی باشیم كه در دشت های سیلابی توسعه یافته اند. دشت های سیلابی به غیر از حریم رودخانه ها است كه اعلام می شود.
بگفته وی، دشت های سیلابی می تواند پهنه وسیعی از سیلاب های بزرگ را در بر بگیرد و وسعت و مناطق دشت های سیلابی مشخص است و برای اطلاعات بیشتر می توان به كتاب "ژئوموفولوژی شهری" انتشارات تهران رجوع كرد.
مقیمی با تاكید بر اینكه دانش های در رابطه با مدیریت سیلاب در كشور و در دانشگاه ها وجود دارد، ابراز تأسف كرد كه رویكرد مدیران ما نه در امتداد صیانت از زمین است و نه در امتداد رویكردهای میان مدت و طولانی مدت.
این محقق دانشگاهی با تاكید بر اینكه دولتمردان در این زمینه ها باید دست نیاز به سمت دانشگاه ها دراز كنند، به خیل بیكاران فارغ التحصیل رشته های مرتبط اشاره نمود و اضافه كرد: اگر یك درصد هزینه هایی كه برای جبران خسارات مخاطرات می شود، صرف جذب متخصصان و فارغ التحصیلان این رشته ها شود، می توانند به راهكارهای بهینه برای مدیریت مخاطرات طبیعی مانند سیل دست یابند، ولی متأسفانه از یك سو پرداخت هزینه برای وقوع مخاطرات می شود و از طرف دیگر جوانان فارغ التحصیل این حوزه ها بیكار هستند.
وی ایجاد نهادی برای انطباق فعالیت ها با زبان زمین در هر مركز استان و شهرستان را برای مدیریت مخاطرات طبیعی پیشنهاد كرد و افزود: بهتر است همانطور كه شورای نگهبانی داریم كه نگهبان قانون اساسی است و مصوبات مجلس و سایر مسائل را با مسائل شرع تطبیق می دهد، باید برای صیانت از جغرافیای ایران "شورای نگهبان زمین" داشته باشیم.
تدابیری كه پس از وقوع سیل اندیشیده شد
هر چند كه در ایام گذشته ادعا كردند كه سیل غیر قابل پیش بینی است، ولی سیل بر خلاف زلزله قابل پیش بینی است و می توان برای بازه های طولانی مدت آنرا رصد كرد. سیل ۹۸ آمد و خسارات زیادی همچون به فعالیت های شركت های دانش بنیانی وارد كرد كه در مناطق سیل زده وارد كرد.
بر این اساس، بگفته دكتر محمدصادق خیاطیان یزدی، عضو هیأت عامل صندوق نوآوری و شكوفایی شركت های دانش بنیان مستقر در مناطق سیل زده نگران لطمه های وارد شده ناشی از سیل نباشند و در نخستین جلسه هیأت امنای صندوق مصوباتی برای پشتیبانی از این شركت ها خواهند داشت.
خیاطیان با اشاره به وقوع سیل در استان گلستان، اشاره كرد: در دی ماه سال قبل تعداد ۳۷ شركت دانش بنیان در این استان مجوز فعالیت های دانش بنیانی را دریافت كرده بودند و پارسال طی سفری كه رئیس این صندوق به استان گلستان داشت، مصوباتی در زمینه پشتیبانی از شركت های دانش بنیان و اعطای وام به شركت های دانش بنیان مستقر در این استان صورت گرفت.
وی افزود: با عنایت به شرایط ناشی از وقوع سیل در این استان، صندوق نوآوری و فناوری آمادگی كامل دارد تا به سرعت درباب رسیدگی به وضعیت این شركت ها اقدام نماییم.
خیاطیان، استمهال وام شركت های مستقر در مناطق سیل زده و در نظر گرفتن مهلت برای بازپرداخت وام های اعطا شده به این شركت ها را همچون حمایت های این صندوق از شركت ها نام برد و تصریح كرد: در نخستین جلسه هیأت عامل صندوق نوآوری و شكوفایی بررسی وضعیت این شركت ها و نحوه پشتیبانی از آنها در دستور كار قرار خواهد گرفت.
وی زمان برگزاری این جلسه را پس از تعطیلات نوروز دانست و اظهار نمود: كارگاه ها و كارخانه های بعضی از شركت های دانش بنیان در آق قلای استان گلستان مستقر بودند و در این نشست به بررسی خسارات این شركت ها پرداخته خواهد شد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب