چالش ریزگردها در گلستان
گل سپید: گنبدكاووس - تصور وقوع پدیده ریزگردها در گلستان كه در اذهان عمومی به سرسبزی مشهور است، شاید خیلی سخت باشد اما واقعیت تلخ آن است كه زنگ این پدیده نامیمون طبیعی در این استان شمالی كشور هم چند سالی به صدا در آمده است.
وقوع پدیده ریزگردها كه سال هاست 18 استان واقع در نیمه جنوبی كشور را دچار چالش كرده، هم اكنون با گسترش دامنه آن به استان های سرسبز شمالی همچون گلستان، نگرانی هایی را در مردم این دیار بوجود آورده است.
مردم استان های شمالی همچون گلستان كه سالیان درازی است به لطف طبیعت زیبای مناطق كوهستانی، جنگلی، دشت و دریا، در این دیار سرسبز از آب و هوایی معتدل برخوردار و هوایی عموما پاك را استنشاق می كنند، اكنون درگیر پدیده ریزگردهایی شده اند كه مسئولان و مردم باید برای پیشگیری آن چاره اندیشی اساسی نمایند.
به اعتقاد كارشناسان، ریزگردهایی كه اگر برای عوامل خارجی و داخلی رخداد آن برنامه ریزی اصولی نشود، علاوه بر تهدید سلامت جامعه انسانی، زندگی جانوری و منابع كشاورزی (آب و خاك) این دیار سرسبز را هم بشدت تهدید و آن را از بین می برد.
اگرچه چند سال پیش كه زمزمه هایی در خصوص مشاهده ریزگردها در استان گلستان بویژه مناطق شمالی آن شنیده شد و مسئولان منابع طبیعی هم هشدارهایی را در این خصوص دادند، باور آن برای اهالی این استان كه از نعمت توامان آب و هوای معتدل، كوه، جنگل، دریا و دشت با بارش سالانه مناسب برخودارند، سخت بود ولی اكنون باید ریزگردها را بعنوان میهمان ناخوانده ای كه قدم در راه این استان گذاشته، قلمداد كرد.
بدون تردید اگر برای مقابله با این پدیده و میهمان ناخوانده كه بخشی از منشاء آن به قول كارشناسان از صحرای 'قره قوم' در كشور تركمنستان است و بخش بیشتر آن هم به دلایل مختلف همچون تغییر اقلیم و خشكسالی های مكرر، كشاورزی سنتی و استفاده بی رویه از منابع آبی داخلی است، چاره اندیشی اصولی نشود، گلستان سرسبز هم در آینده ای نه چندان دور به جرگه استان های درگیر با پدیده ریزگردها می پیوندد.
برای مشاهده ریزگردها در مناطق شمالی گلستان هم كافی است سری به این منطقه زده و آثار گرد و خاك های نشسته بر ابنیه و پوشش گیاهی اندك این دیار و یا هنگام عصر با وزش بادهای ملایم، ذرات معلق در هوا را به وضوع مشاهده كرد.
با این حال به نظر می رسد مردم استان گلستان كه به علت موقعیت طبیعی و جغرافیایی خود همواره در معرض بلایای طبیعی چون سیل، زلزله، رانش زمین و آتش سوزی عرضه های جنگلی مواجه اند، باید پدیده نوظهور ریزگردها را هم به كلكسیون بلایای خود اضافه نمایند.
عضو هیات علمی و مدیر گروه شیمی دانشگاه گنبدكاووس در مورد پدیده ریزگردها و راه های مقابله با آن در گلستان به ایرنا اظهار داشت: علت اصلی ریزگردها در این استان و دیگر مناطق كشور فرسایش شدید خاك است كه تغییرات اقلیمی، خشكسالی، كشت ها و استفاده بی رویه از اراضی كشاورزی و منابع آبی زیرزمینی و سطحی و هم تخریب جنگل ها از دلایل آن به حساب می آید.
دكتر رضا اكبری اضافه كرد: پدیده ریزگردها در كشور و استان گلستان علاوه بر عوامل ذكر شده، منشاء خارجی هم دارد كه در حوزه این استان، صحرای قره قوم كشور تركمنستان بعنوان یكی از بزرگترین كویرهای شنی جهان، عامل خارجی به حساب می آید كه برای مقابله با آن باید با استفاده از دیپلماسی فعال با این كشور و دیگر كشورهای همسایه و اجرای برنامه های مقابله ای مشترك اقدام گردد.
وی اظهار داشت: بخشی از پدیده ریزگردها در مناطق شمالی گلستان به علت وجود اراضی نسبتا فراوان كم بازده و شوره زار این مناطق است كه ظرفیت بالقوه برای وقوع این پدیده به حساب می آید و كم توجهی به آن می تواند مشكلات جدی برای محیط زیست، كشاورزی و مردم این استان تولید كند.
دكتر اكبری، تولید گلخانه های وسیع گیاهی و كشاورزی، مدیریت منابع آبی و تغییر شیوه های كشاورزی از سنتی به صنعتی، كشت گیاهان صنعتی كه از آن سوخت سبز یا بیودیزل تولید می شود، كاشت درختان سریع الرشد و جلوگیری از ساخت سدهای جدید و خشك شدن تالاب ها را از مهمترین راهكارها برای مقابله با پدیده ریزگردها در گلستان برشمرد.
وی خاطرنشان كرد: مناطق شمالی استان گلستان برای اجرای این راهكارها مناسب می باشد و بنده با همكاری دو تن از اساتید دانشگاه قم چند طرح تحقیقاتی هم انجام داده ایم كه قابلیت اجرایی شدن را دارد و تنها نیازمند حمایت مسئولان است.
این استاد دانشگاه گنبدكاووس همینطور تولید خاك های جاذب طبیعی كه قابلیت ذخیره آب تا چند ماه را در خود دارند و در كشور هم می توان آن را تولید كرد و كاشت درخت و گونه های بومی منطقه مثل شورگز را از دیگر راهكارها برای جلوگیری از ریزگردها در استان گلستان ذكر كرد و اظهار داشت: درصورتی كه برای مقابله با این پدیده نامیمون سریعا اقدام نشود، حداكثر تا 10 سال آینده این استان هم همچون استان های جنوبی بشدت با پدیده ریزگردها درگیر خواهد بود.
دكتر اكبری، نوع دیگر ریزگردها را ریزگردهای نمكی دانست و اضافه كرد: برخی مناطق شمالی گلستان به علت داشتن اراضی شوره زار، مستعد این نوع ریزگردها كه بسیار خطرناك تر از نوع معمولی آن هستند و درصورت وقوع، حیات انسانی، جانوری و اراضی كشاورزی را تهدید می كند.
عضو دیگر هیات علمی از گروه منابع طبیعی دانشگاه گنبدكاووس هم در گفت و گو با ایرنا، برخی راهكارهای علمی برای مقابله با پدیده ریزگردها عرضه داد كه كشت گیاهان بومی مقاوم به خشكی و استفاده از سوپر ابزاربندهای جاذب شیمیایی و بیولوژیكی از مهمترین آن است.
دكتر حجت قربانی، كم آبی درمناطق شمالی گلستان را مهمترین عامل در پدیده ریزگردها دانست و با تاكید بر لزوم استقرار پوشش گیاهی برای حفظ خاك، آب و جلوگیری از وقوع ریزگردها اظهار داشت: كشت این گیاهان با دوره آبیاری سه ساله یك اجبار است در غیر این صورت پوشش گیاهی تولید شده، خشك و بی فایده خواهد بود.
وی اضافه كرد: برای حفظ خاك و رطوبت آن درمناطق بیابانی خشك یاید از سوپر ابزاربندها كه در دو نوع شیمیایی و بیولوژیكی و گیاهی هستند و هر دو نوع آن هم در كشور قابل تولید است، استفاده گردد.
دكتر قربانی افزود: نوع شیمیایی این ابزاربندها كه ژله ای است، وقتی پای گیاه ریخته شود، 200 تا 400 برابر وزن خود آب جذب می كند كه این آب را مجددا در یك دوره چند ماه به خاك بر می گرداند.
وی، منشاء تامین آب توسط این ابزاربند را دوره آبیاری سه ساله كه باید پیش بینی شود، دانست و اظهار داشت: اضافه كردن مواد آلی طبیعی مانند كودهای دامی و ورمی كمپوست ها به خاك های مناطق بیابانی و خشك از دیگر روش های حفاظت خاك است زیرا این مواد هم می توانند 10 تا 40 برابر وزن خود آب جذب و سپس به گیاه و خاك باز گردانند.
این عضو هیات علمی دانشگاه گنبدكاووس ادامه داد: باتوجه به محدود بودن مواد آلی دامی و ورمی كمپوست ها در كشور به نظر می رسد درمناطقی كه این ظرفیت وجود دارد می توان با بسیج امكانات از آن بهره برد و در دیگر مناطق باید از ابزاربندهای شیمیایی بهره برد.
دكتر قربانی بابیان اینكه عمده مشكل كشاورزی ایران آب است و باید برای حفظ و نگهداری رطوبت خاك تلاش شود، تصریح كرد: برای تحقق این مهم باید علم و شیوه گذشتگان خویش را در این حوزه، با علم روز دنیا تلفیق نماییم.
وی، افزودن تركیباتی به خاك مانند (پلی اكریل ها PAM و پلی ونیل ها PVA) كه در آن ذرات خاك به هم می چسبند، را از دیگر راهكارها برای جلوگیری از وقوع ریزگردها در كشور و استان گلستان دانست و اضافه كرد: این مواد كه در ایران هم تولید می شود، در مهار ریزگردها و تولید رطوبت در خاك موثر است.
دكتر قربانی بابیان اینكه تولید انبوه این مواد نیاز به تكنولوژی روز دنیا دارد كه باید تهیه یا تولید شود افزود: این مواد را كه ماندگاری به هم چسباندن ذرات خاك را به سه تا پنج سال می رساند، می توان با استفاده از هواپیماهای سمپاش در اراضی بیابانی و شن زار پخش كرد.
وی تصریح كرد: مجموعه راهكارهای عرضه شده، دارای پروسه زمانی سه تا 10 ساله است كه باید برای اجرای آن از همین الان توسط مسئولان برنامه ریزی شود در غیر این صورت با همه گیر شدن پدیده ریزگردها، اقدامات كارساز نخواهد بود.
دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشگاه گنبدكاووس هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: مراتع قشلاقی استان گلستان به صورت نوار باریكی به طول 280 كیلومتر و عرض 40 كیلومتر هم مرز با جمهوری تركمنستان واقع شده و جنس خاك آن لسی، شور و قلیا با خاصیت زهكشی ضعیف است.
دكتر مجیدمحمد اسمعیلی اضافه كرد: میزان بارندگی منطقه كم و تبخیر و تعرق چندین برابر بارندگی است، سوابق تاریخی در متون علمی و ادبی نشان می هد كه در دهه های 1320 و 1330 هجری شمسی این مراتع سرسبز بوده و عرصه بسیار وسیعی برای چرای حیوانات اهلی همچون گوسفند، گاو و شتر فراهم بود.
وی افزود: از چهار تا پنج دهه گذشته با ورود دامداران غیربومی به منطقه، افزایش تعداد دام، چرای مفرط و خارج از ظرفیت و همینطور با ورود ماشین آلات كشاورزی به منطقه و تبدیل مراتع به كشت دیم و خرید و فروش زمین و مراتع به افراد بومی و غیر بومی، مشكلات آغاز و این مسئله سبب شد تا چراغ قرمز مراتع روشن شود.
دكتر اسمعیلی خاطرنشان كرد: تدبیر احیای اكولوژیكی مراتع منطقه كه از سال 1360 توسط كارشناسان دلسوز منطقه با كاشت گونه های آتریپلكس اندیشه شد، به علت عدم تجدید حیات طبیعی آتریپلكس، یخبندان سال 1386 و بروز خشكسالی های پیاپی در سال های به تازگی كم رنگ شده، تعداد بوته های آتریپلكس كاشته شده در هر هكتار از مراتع بشدت كاهش یافته و خاك مراتع منطقه بدون پوشش گیاهی است.
وی خاطرنشان كرد: این مساله سبب شد با وزش ملایم باد، شاهد بروز ریزگردها در سال های اخیر در گلستان باشیم و این یك اخطار جدی است و باید بدانیم بروز این پدیده كه در تمام شهرهای این استان رخ داده، یك پدیده اتفاقی، فصلی و یا معمولی نیست.
این استاد دانشگاه تصریح كرد: این علامت، كاركرد ناسالم اكوسیستم را بیان می دارد و به ما گوشزد می كند كه اكوسیستم دچار بیماری است و باید درمان گردد.
دكتر اسمعیلی، مهار بیابان زایی و مبارزه با پدیده ریزگردها را یك پروژه زمان بر دانست و اظهار داشت: تنها راه درمان قطعی آن استقرار گونه های بومی و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم بهمن سال 96 و در حاشیه بوته كاری مراتع روستای پشه لر گنبدكاووس در گفت و گو با ایرنا، با اذعان به بیابانی شده بخش هایی از مناطق شمالی استان گلستان و تهدید خطر ریزگردها، از پیش بینی 73 میلیارد ریال اعتبار از منابع ملی و استانی برای مقابله با بیابان زایی و كانون های ریزگرد در مراتع این استان اطلاع داده بود.
ابوطالب قزلسفلو اظهار داشت: با این اعتبارات كه بخش زیادی از آن تخصیص یافته است، تا آخر سال 96 چند طرح در مراتع استان همچون انجام 2100 هكتار بوته كاری، طرح ذخیره نزولات و بذرپاشی در سطح 3600 هكتار و مدیریت هرز آب ها در سطح 850 هكتار اجرا می گردد.
وی اضافه كرد: اجرای این طرح ها علاوه بر مقابله با بیابان زایی و كانون های ریز گردها، در تولید علوفه و تولید اشتغال برای روستاییان و عشایر منطقه هم موثر است.
مشاور رییس دانشگاه علوم پزشكی گلستان هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: پدیده ریزگردها در هر منطقه ای كه رخ دهد علاوه بر آثار زیست محیطی، آثار مخربی بر سلامت و بهداشت مردم آن منطقه هم می گذارد.
دكتر رضا صابری اضافه كرد: تشدید بیماری های مختلف پوستی و آلرژِی ها، تاثیر منفی بر رشد جسمی و ضریب هوشی كودكان و هم بر سلامت جسم و روان افراد از مهمترین نتایج وقوع پدیده ریزگردها در یك منطقه است.
استان گلستان واقع در شمال كشور دارای تنوع اقلیمی از نیمه مرطوب معتدل تا نیمه خشك و خشك و گرم و سرد می باشد كه بارندگی آن از 150 تا 850 میلی متر متغیر و موقعیت طبیعی این استان شامل كوهستان های مرتفع، دشت هموار، مناطق پست، شوره زار، جنگل، مرتع و دریا است.
طبق گزارش اخیر حوزه طرح و برنامه اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، منابع طبیعی این استان حدود 21 هزار كیلومتر مربعی شامل یك میلیون و 400 هزار هكتار اراضی ملی، 452 هزار هكتار جنگل، 862 هزار هكتار مرتع، بیش از 26 هزار هكتار بیابان، 20هزار هكتار اراضی ساحلی و 62 هزار هكتار اراضی مستحدث و اراضی موات است.
بدون تردید استان یك میلیون و 900 هزار نفری گلستان بعد از مواجه شدن با استمرار خشكسالی و كمبود آب، در انتظار بحران دیگری با عنوان ریزگردها و گرد و غبار است كه لازم است پیش از بروز، برای رفع آن با برنامه ریزی مطلوب چاره اندیشی شود.
/3039/1860
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب